A Vitamini Beynin Gizli Kahramanı

Biliriz ki, bütün vitaminler gibi A vitamini de insan vücudu için faydalı ve gereklidir. Bu vitaminin insan sağlığı üzerindeki faydalarını saymamız istense, ilk aklımıza gelecek olanlar;

• Göz sağlığını desteklemesi,
• Cildi güzelleştirmesi,
• Bağışıklık sistemini güçlendirmesi,
• Diş ve diş eti sağlığını desteklemesi,
• Sağlıklı saç ve deri oluşumuna yardımcı olması,
• Dokuların bakım ve onarımını, hücre yenilenmesini sağlaması,
• Antioksidan etkisiyle hücreleri kansere karşı koruması,

Hekimler ise belki daha uzun bir liste sıralarlar bu vitaminin faydalarıyla ilgili… Ancak büyük olasılıkla, A vitamini ve beyin ilişkisi bu faydalar arasında sıralanmayacaktır. Çünkü A vitamininin beyin işlevleri için ne denli önemli bir vitamin olduğu, bilim insanlarının son dönemlerde yaptığı çalışmalarla ortaya çıktı ve bu bilgi -geç de olsa- Tıp biliminde önemini yeni yeni kazanmaya başlıyor.

Beynin direnci ve ritmi A vitamininden geçiyor

İngiltere’deki Abardeen Üniversitesi tarafından yürütülen çalışma ve bu çalışmanın Journal of Neurochemistry dergisinde yayınlanan “Beyindeki retinodilerin ritmi” adlı makalesi, A vitamini ve beyin fonksiyonları arasında sağlam bir ilişki ortaya koyması açısından önemli.

A vitamininin yetişkin bireylerde organ ve sistemler için önemi ve buna bağlı olarak beslenmedeki önemi zaten uzun yıllardır biliniyor. Yakın zamanda ise, beynin fonksiyonları için önemi ortaya kondu.

Yeni çalışmalar ise bu vitaminin nöroplastisiteden (beynin uyum geliştirme yeteneği) nörogenesise (yeni beyin hücrelerinin oluşması) kadar önemli işlevler için merkezi bir rol üstlendiğini işaret ediyor. Göz, hipokampus (yön bulmadan sorumlu beyin bölgesi, Alzheimer hastalığından etkilenen ilk bölge) ve hipotalamus (beynin hormonlarla olan ilişkisini yöneten bölge) gibi pek çok merkezi sinir sistemi bölümlerinde işlev gören A vitamini, farklı bölgelerdeki faaliyetlerinde ortak bir görevden sorumludur: Biyolojik ritmin kontrolü.





Biyolojik Ritim derken?

Vücudumuz zamanın farkındadır. Fonksiyonları gece ve gündüz farklı olduğu gibi, mevsimsel olarak da farklılık gösterir. Bu bizim biyolojik ritmimiz, biyolojik saatimizdir.

Uyku düzeninden hormon salınımlarına kadar pek çok hayati fonksiyon biyolojik ritmimize bağlıdır. Bebeklerin en çok uyudukları dönemde en hızlı şekilde büyümeleri, “uyusun da büyüsün nenni” ile uyutulmaları elbette tesadüf değil. Ya da düzensiz uykunun beyin sağlığını etkilemesi, gece vardiyasında çalışanların daha fazla fiziksel ve ruhsal sağlık riski altında olması veya mevsimsel geçişlerde depresyon eğiliminin artması… Bütün bunlar biyolojik ritmin fiziksel ve zihinsel bütünlüğümüz için ne kadar önemli olduğunun birer kanıtı. İşte A vitamini de, beynimizde faaliyet gösterirken biyolojik ritmimizin kontrolünü sağlıyor.

Abardeen Üniversitesi’nde yapılan çalışmada da A vitamininin beyindeki rolüne dikkat çekiliyor ve özellikle günlükten mevsimsele farklı biyolojik ritimlerdeki ve uyku düzenindeki etkisinin altı çiziliyor. A vitamini sadece insanların değil, tüm memelilerin biyolojik ritimlerini etkiliyor aslında. Gün ışığına ve geceye verilen vücut tepkilerinde ve mevsimsel fizyolojik tepki ve adaptasyonlarda bu vitamin kilit rol üstleniyor. Örneğin hayvanlarda üreme, göç gibi faaliyetler biyolojik ritimleri sayesinde zamanından şaşmıyor. Ancak A vitamini eksikliği yaşayan bir memelinin bu faaliyetlerin zamanlamasında sorun yaşaması olası… Keza insanlarda da biyolojik ritmin şaşması uyku bozukluğu, huzursuzluk başta olmak üzere pek çok zihinsel ve fiziksel sorunu da beraberinde getirebilir.

Hafıza ve Öğrenme

Fareler üzerinde yapılan bir başka çalışmada ise A vitamini eksikliği gösteren farelerin mekansal yetenek ve hafıza testlerinde başarısız oldukları gözleniyor. Aynı çalışmada, hamilelikte, annedeki düşük A vitamini seviyesi insanlardaki hafıza problemleriyle ilişkilendiriliyor. Berkeley Üniversitesi’nin yayınladığı makalede, A vitamininin bir türevi olan retinoid asitlerle uyarılan beyin hücrelerinin yeni dentritler geliştirdiği belirtiliyor. Dentritlerin görevi ise, beyin hücreleri arasında iletişimi sağlamak. Beyin hücreleri arasındaki iletişimin önemini ise şöyle ifade etmek mümkün: “Ben” dediğimiz olgu, aslında bir noktada beyin hücrelerimiz arasında oluşan özgün -yani bize has- iletişim ağının bir yansıması…

Salk Enstitüsü’nde yapılan bir diğer araştırma ise yine fareler üzerinde yapılan çalışmalarda A vitamini ile beynin öğrenme ve hafıza aktivitesi arasında direk ilişki olduğu ortaya kondu. Anne karnında beyin gelişimi için önemi bir süredir biliniyor olsa da, bu vitaminin beyin faaliyetlerini yaşam boyu etkilediği gerçeği bilim dünyası için yeni ve çok önemli bir bilgi. Hatta şöyle diyor bilim insanları:

“Bilimsel kanıtlar A vitamininin, insan beyninin en güçlü işlevlerinin kilidini açan bir molekül anahtar olduğunu gösteriyor.”

Nerde bu A vitamini?

Eğer beyin hücrelerinizde yeni iletişim kanalları oluşsun, hafızanız da öğrenmeniz de sorunsuz çalışsın, biyolojik ritminiz tıkır tıkır işlesin istiyorsanız, A vitamini alımına mutlak suretle özen göstermeniz gerek.

Havuç, kayısı, bal kabağı, tatlı patates, kavun ve mango gibi beta karoten içeren turuncu besinler iyi birer A vitamini deposu. Örneğin, sadece bir havuç yiyerek günlük A vitamini ihtiyacınızı karşılamanız mümkün.

Keza, kara lahana ve ıspanak gibi koyu yeşil yapraklı besinler de yine A vitamini yönünden zengin.

Bunlara ilave olarak tatlı kırmızı biber, bezelye, brokoli, yumurta, peynir ve ciğer gibi besinleri beslenmenize dahil ettiğinizde beyniniz de vücudunuza da size müteşekkir kalacaktır.

Editör: Uzm. Dr. Sedat İrgil