Çalma Davranışı : Kleptomani

Daha küçük yaş gruplarında çalmanın mülkiyet duygusunun gelişmesi ile ilişkili olarak incelenmesi ve çalma olarak değerlendirilmemesi daha uygun bir yaklaşımken; ilkokul dönemindeki çocukların çalma davranışının farklı nedenlerle ilişkili olarak ele alınması gerekmektedir. Ancak uyum ve davranış sorunları çerçevesinde alışkanlık sorunları grubunda yer alan çalma çoğunlukla bu yaş grubunda psikososyal nedenlerle açıklanabilmektedir.

            Çocuklarda çalma davranışı iki boyutta değerlendirilir. İlk olarak bir uyum sorunu çerçevesinde çocuğun yaşı, davranışın şiddeti, sıklığı, nedeni, başka sorunların eşlik edip etmediği, ne zaman başladığı ve ne kadar devam ettiği gibi ölçütler açısından değerlendirilmelidir. Eğer bu ölçütler gelişim süreciyle ilişkili olarak açıklanabiliyorsa o zaman yeterli psikososyal destekle sorun aşılabilir.

            İkinci olarak ise antisosyal davranış ve davranım bozukluğu göstergesi olarak “çalma” ayrıca değerlendirilmelidir. Bu boyutta çalma oldukça ciddi ve önemli bir problem alanı olarak kabul edilirken; bu çocuklarda çalma sıklıkla saldırganlık, öfke ve yalan söyleme ile birlikte görülmektedir. Yani bu tür çalma birçok olumsuz duygu ve tepkinin eşlik ettiği karmaşık bir davranış şeklidir. Bu bağlamda çalmanın yaş dönemi özelliği olarak geçici bir durum olup olmadığı ya da davranış bozukluğu kriteri olarak değerlendirilip değerlendirilmeyeceğine karar verilmelidir. Çünkü bu tür çalma davranışları yalnızca kişisel olarak kendine yönelik değil aileye/çevreye/yasalara yönelik eylemleri içermesi ve bu eylemlerin olumsuz sonuçları ile birlikte oldukça önemli bir problemdir.

            Çocukluktaki yıkıcı bir eylem olarak çalma, sonraki gelişim sürecinde yıkıcı davranış bozuklukları ile ergenlik ve yetişkinlik döneminde ise suçluluk ve diğer ruhsal sorunlar ile ilişkilidir. Bu nedenle de bu tür çalma davranışı gösteren çocukların mutlaka psikolojik yardım almasının sağlanması gerekir. Çünkü bu tür davranışlar erken dönemde uygun şekilde çözümlenemezse çocuğun benlik gelişimi, sosyal ve akademik yeterlikleri, aile ve okul ilişkileri açısından çok daha olumsuz boyutlara ulaşılabilir. Çocuklar okulda ve diğer sosyal ortamlarda dışlanabilir, yasal sorunlar yaşayabilir, sorun geri dönülmez boyutlara kadar ulaşabilir.

Kleptomani Nedenleri

1. Ebeveynlerin bilerek ya da bilmeyerek çalmayı pekiştirmesi: Bazı ebeveynler çocuğun hırsız olarak bilinmesini istemediği için bu davranışı inkâr eder ve çocuğa yeterli rehberliği yapamaz. Bu durum çocuk için pekiştirme etkisi yaratır ve çalma alışkanlığa dönüşebilir.
2. Model alma: Çocuklar çalmayı ebeveynlerini ve yakınlarını gözlemleyerek öğrenebilir.
3. Çocuklar temel ihtiyaçlarının karşılanmaması ve yoksunluk içinde olması nedeniyle çalabilir.
4. Yaşıt etkisi: Yaşıtları tarafından kabul edilmek için çalabilirler.
5. Duygusal ve davranış sorunlarının göstergesi olarak çalabilirler.
6. Çocuklar öfke ve kızgınlıklarının göstergesi olarak, intikam almak, kızdıkları kişiyi zor durumda bırakmak için de arkadaşlarının eşyalarını çalabilirler.
7. Dürtüsel olarak çalma, kendini engelleyememe, karşı koyamama, elde etmenin sağladığı doyum nedeniyle de çalabilirler.
8. Aynı zamanda çalınan nesnenin hemen tüketilmesi çalan için pekiştirme etkisi yaratabilir ve bu da çalma davranışının devam etmesine katkı sağlayabilir. Örneğin; yiyecek veya para gibi hemen tüketim olanağı bulunan nesneler çocuklar için çalmanın artmasına neden olabilmektedir.
9. Bu çocukların aileleri zayıf ebeveynlik becerilerine sahiptirler, çocuklarına karşı daha cezalandırıcıdırlar ve katı bir disiplin uygularlar. Aynı zamanda çocuğa yeterli ilgi ve sevgi göstermezler. Bu gibi ailesel faktörler de kleptomanide etkin rol oynamaktadır.

DSM-5 Kleptomani Kriterleri

1. Kişisel kullanım için ya da parasal değeri açısından gereksinilmeyen nesneleri çalma dürtülerine karşı, yineleyici biçimde, karşı koyamama.
2. Çalmaya yeltenmeden az önce giderek artan gerginlik duyma.
3. Çalarken haz alma, sevinç duyma ya da rahatlama.
4. Öfkesini göstermek ya da öç almak için çalma eylemine girişilmez ve bu eylem bir sanrı ya da varsanıma karşı bir tepki değildir.
5. Çalma, davranış bozukluğu, mani dönemi ya da toplumdışı (antisosyal) kişilik bozukluğu ile daha iyi açıklanamaz.

Tedavi Stratejileri

      Antisosyal davranış bozukluğu olarak çalmanın tedavisinde birden çok nedene odaklanılmaktadır. Çocuk, aile, yaşıtlar ve okul, tedavinin bir parçası olmalıdır. Çocuk odaklı tedavide çocuğun çalma davranışının odağındaki nedeni ortadan kaldırmaya dönük tedavi stratejileri belirlenmelidir. Bu amaçla; psikoterapilerde (bireysel ya da grupla), ilaç tedavisine (çalmaya yönelik kaygı, depresyon ve diğer problemlerin giderilmesi) başvurulmalıdır.

      Aynı zamanda çocuklara yönelik olarak planlanacak çalışmalarda; pozitif akran ilişkileri kurulması, reddedilme ile baş etme, öfke ve saldırganlığın kontrol edilmesine dönük beceriler kazandırılması amaçlanmalıdır. Ayrıca bu çocuklara davranış yönetimi becerileri kazandırılmalıdır. Çocukların davranışlarının sorumluluğunu alma ve öz kontrol duygusu geliştirilebilir, çalma davranışı bu şekilde çocuğun kontrol edebileceği bir davranışa dönüştürülebilir.

      Aileye dönük çalışmalarda; ebeveynlik becerilerini geliştirme, aile-çocuk arasındaki etkileşimi arttırma ve pozitif ilişkiler kurmaya dönük uygulamalarla etkili disiplin yöntemleri öğretilmelidir. Bu doğrultuda “Pozitif Ebeveynlik Programı” gibi programlar etkili bir şekilde uygulanabilir. Bu programda anne-babaların ebeveynlikleri ile ilgili bilgileri ve becerileri arttırılabilir, çocuklarda ciddi gelişimsel, davranış ve duygusal problemler önlenebilir.

Ebeveynlere ve Öğretmenlere Öneriler

• Çocuğu asla hırsız olarak etiketlemeyin, etiketlenmesine izin vermeyin.
• Çocuklara çalmanın sonuçlarını açıklayın ve onlarla bu konuda konuşmaktan çekinmeyin.
• Çalmanın başkalarının haklarına saldırmak anlamına geldiği, bu nedenle uygun bir davranış olmadığını açıklayın.
• Mülkiyet kavramını; benim ve başkasının olanı ayırt etmeyi öğretin.
• Kendi haklarını korumayı ve başkalarının haklarına saygı göstermeyi öğretin.
• Çocuğun “ Eğer başka birisi senin en sevdiğin eşyanı izinsiz alsaydı ve sen bulamasaydın ne hissederdin?” gibi sorularla çalma durumlarına ilişkin farkındalık geliştirmesine ve empati kurmasına yardımcı olun.
• Uygun model olun, cezalandırıcı ve eleştirici olmayın.
• İhtiyaçlarını tam olarak karşılayıp karşılayamadığınızdan emin olun, onunla bu konuda konuşun.
• Birlikte çözüm arayın, utandırmayın, suçlamayın.
• Gerekirse bir uzmandan yardım alın.