Çölyak Hastalığı ve Gluten

Gluten enteropatisi olarak ta bilinen Çölyak hastalığı (Celiac disease, Celiac sprue, nontropical sprue) sindirilmiş gıdalardaki besin maddelerinin  barsaklardan  emiliminin bozulmasına yol açan bir hastalıktır. Çölyak hastalığı olan insanlar buğday, arpa, çavdar ve bir dereceye kadar da yulafta  bulunan bir protein olan ‘gluten’ e karşı hassasiyet gösterirler.

Glutenin esas olarak reaksiyon oluşturan maddesi gliadin dir.  Bu kişiler gluten içeren gıdalarla beslendiklerinde ince barsakların iç yüzeyini örten hücrelerden oluşmuş olan ve mukoza diye adlandırılan kısımda meydana gelen immunolojik reaksiyonlar sonucunda bu bölgede bulunan emici hücrelerde harabiyet oluşur. Oluşan bu hasarlanma sonrasında vücut için gerekli olan besin maddelerinin sindirimi ve emilimi bozulacağından, ishal ve zamanla  barsaklardan emilemeyen  maddelerin eksikliği başlar.

Bu nedenle Çölyak hastalığı emilim bozukluğu ile giden barsak hastalıkları arasında sınıflandırılır. Çölyak hastalığı olan insanlar glutensiz diyetle beslendiklerinde barsaklarında oluşan harabiyet düzelir, ancak tekrar glutenli gıdaları tüketmeye başlamaları halinde hastalığın bulguları yeniden ortaya çıkar.  Çölyak hastalığı, her geçen gün görülme sıklığı artan yaygın bir hastalıktır. Dünyadaki çoğu ülkede her 70 ila 200 kişiden birinde çölyak hastalığı bulunur. 

Glutene tahammülsüzlüğe neden olabilecek kesin nedenler hala tam olarak bilinmemektedir. Fakat muhtemelen genetik yatkınlık ve çevresel faktörlerin bir kombinasyonu çölyak hastalığını tetiklemektedir.

Belirtiler;

Çölyak hastaları gluten içeren yiyecekler yediklerinde bazı tipik belirtiler yaşarlar. Bunlardan en sık görülenler karın ağrısı, şişkinlik ve yağlı ishaldir. 

• Karın bölgesinde öne doğru çıkan şişkinlik,
• Yaşa göre kilo azlığı,
• Kas zayıflığı,
• Kansızlık,
• Dışkıda anormallik
• Büyük tuvalet ihtiyacının artması,
• Kusma,
• Bezginlik,
• İştahsızlık,
• Büyüme geriliği,
• Ağız içinde oluşan aftlar,
• Gaz şikayetleri,
• Eklem ve kemik ağrıları
• Sinirlilik,
• Ciltte kaşıntılı döküntüler.

Çölyak hastası glutensiz diyetini takip etmezse rahatsız edici semptomların yanında uzun vadede çeşitli sağlık sorunları ile karşılaşacaktır. Osteoporz, kısırlık, düşük tehlikesi, depreston, ince bağırsak kanseri, lenfoma ve yetersiz beslenme ve vitamin eksikliklerine bağlı sorunlar bunlardan bazılarıdır. Epileptik nöbetler, baş dönmesi ve denge sorunları, gece körlüğü de görülebilmektedir.

Tanı çeşitli laboratuvar tetkikleri, fizik muayene ve gastrointestinal sistemin küçük bir kamera yardımı ile incelenmesi, gerekli durumlarda doku örneği alınması ile konulmaktadır.

Erken dönemde teşhis edilmediğinde çölyak hastalığı ciddi problemlere yol açabilir. Yukarıda tarif edilen bulgulara benzer şikayetleri ve/veya ailesinde çölyak hastalığı öyküsü olanların bir gastroenteroloğa başvurmaları gerekir.

Çölyak hastalığının tedavisinde tek seçenek diyetten gluten içeren yiyeceklerin tamamen çıkarılmasıdır.  Ayrıca kalsiyum, magnezyum, potasyum, protein (albumin, immun globulinler ve pıhtılaşma faktörleri), kolesterol, B12 vitamini, A vitamini, folik asit ve demir gibi bu hastalıkta vücutta eksilebilecek bazı maddelerin kandaki seviyelerinin ölçülmesi ve yerine konması oldukça önemlidir.

Buğday, arpa, çavdar ve bunlardan yapılmış bulgur, irmik, makarna, erişte, kek, börek gibi her türlü yiyecek gluten içerir. Glutensiz diyette gluten içermeyen mısır, pirinç, karabuğday (greçka veya buckwheat), kinoa (quinoa), tapioka, soya, patates, darı, akdarı, amaranth ve teff veya bunların unları kullanılır.  Ülkemizde yıllardan beri  tercih edilenler mısır ve pirinçtir. Patates  de glutensiz diyette olanlar için karın doyurucu ve sevilen bir yiyecektir. Karabuğday ve kinoanın hem taneleri hem de unlarına ulaşmak mümkündür. 

Sayfa içeriği bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için hekiminize danışınız.