Sat. Feb 8th, 2025

Blog Rehberlik

Gelecek Yolunda Rehberlik

Gelecek Yolunda Rehberlik

Metakognitif Terapi (MKT) bir diğer adıyla Üstbilişsel Terapi; endişe, ruminasyon, dikkati devam ettirme gibi durumları sürdüren üstbilişsel inançları değiştirmeye odaklanan bir psikoterapidir. Sahip olunan bilişler hakkındaki inanç, bakış açısı, yargılamaları içermektedir. Bir bakıma biliş üstü bilişler (kognisyonlar) terapisidir. Adrian Wells tarafından oluşturulmuştur. Çok sayıda çalışmadan elde edilen bilimsel kanıtlarla desteklenmektedir.

MKT, bilişlerin içeriğiyle ilgilenmez. Bilişlerin içeriğinden ziyade bilişsel süreçler ve kişilerin bu süreçlere verdikleri tepkilerle ilgilenmektedir. MKT’nin ana amacı ruhsal bozukluğun sürdürülmesinde rol oynadığı düşünülen bilişsel süreçlere odaklanmak, kişinin bu süreçlere yönelik inançlarını ve bunlar sonucunda verdiği tepkileri değiştirmeye aracılık etmektir. MKT, ruhsal bozuklukların ortaya çıkmasında, sürmesinde bilişlerin içeriğinden çok, bu bilişlerin hangi süreçleri etkilediğinin, bu süreçlerdeki bozulmaların bir sonucu olarak da kişilerin hangi tepkileri gösterdiklerinin ve bu tepkileri kontrol altına alabilmek için devreye soktukları başa çıkma yöntemlerini ön planda tutmaktadır ve bu alanlarda çalışmaktadır.

MKT, kişinin biliş ve davranışlarını kontrol altına alabilmek için üstbilişlere önem verir. Üstbilişler, bilişlerin işleyişini anlamada, kişinin neye dikkat ettiğini saptamada, neyi nasıl algıladığını belirlemede, düşünme ve davranışların düzenlenmesinde kullanılan stratejileri etkilemede görev alır. Kısacası, üstbilişler, kişiyle ilgili bilişlerin seçilmesi, izlenmesi, yorumlanması ve kontrolünden sorumlu mekanizmadır.

MKT, klinik uygulamada yaygın olarak sosyal anksiyete bozukluğu , yaygın anksiyete bozukluğu, sağlık anksiyetesi, obsesif kompulsif bozukluk (OKB), travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) ve depresyon gibi ruhsal bozuklukların tedavisinde kullanılmaktadır.

MKT’nin merkezinde dört temel kavram yatmaktadır:

  1. Bilişsel dikkat sendromu (BDS),
  2. Üstbilişsel inanışlar,
  3. Dikkat ve yürütücü işlevlerin kontrolü,
  4. Zihinsel modlar.

Bilişsel Dikkat Sendromu (BDS)

MKT’ye göre ruhsal bozuklukların altında yatan problemlerin BDS’den kaynaklanmaktadır. BDS’nin sonucunda kişideki olumsuz duygular ve olumsuz bilişler daha da pekişmektedir. BDS’nin beslendiği kaynak kişinin üstbilişsel bilgi ve inanışlarıdır. BDS’nin etkinleşmesi kendisini sıklıkla ruminasyon ya da endişe şeklinde göstermekte, kişinin tehlikeye odaklanmasına yol açmakta ve işe yaramayan ya da geri tepen baş etme stratejilerinin kullanılmasıyla sonuçlanmaktadır. Bu durum kişinin hissettiği olumsuz duyguların uzayıp gitmesine, dolayısıyla kişiyi bir noktada sıkışık hissetmesine neden olmaktadır.

Terapi ortamında, hasta ya da danışanların BDS’yi ve onun yarattığı bu içinden çıkılmaz sarmalı anlamalarını kolaylaştırmak amacıyla kafes metaforu tekniği kullanılabilmektedir. Bu metaforda, kişinin içine düştüğü işe yaramayan düşünce sarmalı bir kafese benzetilerek, bu sarmaldan çıkabilmek için asıl değiştirilmesi gerekenin kişinin çözüm olarak kullanageldiği düşünme tarzı, inançları ve baş etme yolları olduğuna işaret edilmektedir.

Üstbilişsel İnanışlar

Üstbilişsel inanışlar, bilişlerin önemi, kontrol edilemezliği, tehlikeliliği ve işe yararlılığı ile ilgilidir. Kişinin ne şekilde düşündüğü, yani BDS’yi etkinleştirip etkinleştirmediği bu inanışların kontrolü altındadır. MKT, bilişlerin içeriği ile doğrudan ilgilenmemekle birlikte, üstbilişsel inanışları içeriğe göre iki ana gruba ayırır: (1) Olumlu üstbilişsel inanışlar, (2) Olumsuz üstbilişsel inanışlar. Olumlu üstbilişsel inanışlar, bazı düşünme tarzlarının ne gibi avantajları olduğuyla ilişkiliyken (ör. “Gelecek hakkında kaygılanmam beni olası tehditlere karşı hazırlıklı kılar.”), olumsuz üstbilişsel inanışlar kimi bilişlerin kontrol edilemez ve tehlikeli olduğuyla ilgilidir (ör. “Düşüncelerimi kontrol edemiyorum.” “Bu kadar düşünmek beni çıldırtabilir.”). Bu inanışların arasında olumsuz içeriğe sahip olanlar MKT sırasında öncelikli olarak ele alınmaktadır. Bilişlerin içeriğinin sorgulandığı tek MKT girişimidir.

Dikkat ve Yürütücü İşlevlerin Kontrolü

Ruhsal bozuklukların pek çoğunda dikkat ve yürütücü işlevlerin kontrolüyle ilgili bir sorun yaşanmaktadır. MKT’de hedef, bu dikkat ve yürütücü işlev süreçlerinin uygun şekilde yönlendirilmesini sağlamaya dönüktür.

Zihinsel Modlar

MKT’de bahsedilen modlar, kişinin kendi bilişleriyle kurduğu ilişkiyi tanımlamak için kullanılmaktadır. MKT’nin ilgilendiği iki temel zihinsel mod mevcuttur: (1) Nesne modu, (2) Üstbilişsel mod.

Nesne modu, kişilerin her zamanki, olağan hallerine karşılık gelmektedir.  Bu modda bilişlerle olaylar aynıymış gibi bir bilgi işleme süreci hakimdir. Yani bilişler dış gerçeklikle eşdeğer addedilmektedir. Üstbilişsel mod ise kişi bilişleri ile kendisi arasına bir mesafe koyarak başına gelen olayları deneyimlemesinde farklı bir bakış açısı edinebilmesidir. MKT’nin çalıştığı kısım tam olarak da burasıdır. Düşüncelerin aslında sadece birer düşünceden ibaret olduğunu, düşüncelerin gerçeğin kendisi olmadığını üstbilişsel modda değerlendirmek mümkündür. Terapi uygulanırken kişiye bilişlerini manipüle edebileceği, bu bilişlerin değişmez ve kontrolünün tamamen kendi dışında olmadığı mesajı verilmektedir.

Metakognitif Terapinin Temel İlkeleri

  1. Kişinin hissettiği herhangi bir olumsuz duygu, aslında kişinin kendi ruhsal durumunu düzenlemesi ve iyilik haline bir tehdit algısı arasında çatışma olduğunda ortaya çıkar.
  2. Kişideki olumsuz duygular, baş etme stratejileri ile kendisini sınırlayabilir.
  3. Eğer bir nedenle kişinin olumsuz duygusal deneyimleri ısrarcı hale gelirse, bu durumda ruhsal bir bozukluğun ortaya çıktığından bahsedilebilir.
  4. Olumsuz duygusal deneyimlerin ısrarcı hale gelmesinin altında kişinin mantık dışı düşünme tarzı ve davranışsal tepkileri yatar.
  5. Mantık dışı düşünme tarzı ve davranışsal stratejiler BDS’nin etkinleşmesine yol açmaktadır.
  6. BDS; endişe, ruminasyon, tehdit izleme, işe yaramayan düşünce kontrol stratejileri ve kaçınma davranışları ile ilişkili olan bileşenlerden oluşur.
  7. BDS, biliş ve duyguların kontrol ve yorumlanmasından sorumlu hatalı üstbilişsel inanışların bir sonucudur.
  8. BDS uzamış ve yoğunlaşmış olumsuz duygusal deneyimlerden sorumludur.
  9. MKT’de esas hedef BDS ve onunla ilişkili üstbilişlerdir.

Metakognitif Terapi Süreci

  1. Hastanın tedavi yöntemiyle tanıştırılması ve terapötik işbirliğinin kurulması
  2. MKT tedavi yöntemleri hakkında psikoeğitim
  3. Hastanın metakognitif moda geçişinin sağlanması
  4. Etkinleşmiş haldeki BDS’nin etkilerini aşmak için dikkat ve yürütücü işlev kontrolü stratejilerinin öğretilmesi
  5. İşlevsel olmayan başa çıkma yöntemlerinin değiştirilmesi
  6. Biliş ve duyguların kontrol edilemez olduğuna dair inanışların ele alınması
  7. Biliş ve duyguların önemli ya da tehlikeli olduğuna dair inanışların ele alınması
  8. Olumlu üstbilişsel inanışların ele alınması
  9. Yineleme önleme stratejilerinin tartışılması ve terapinin sonlandırılması

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *